1ο ΕΠΑΛ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ - ΤΟΜΕΑΣ: ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ - ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗ

Α. ΓΕΝΙΚΑ
Κομποστοποίηση είναι η διαδικασία κατά την οποία διάφορα οργανικά φυσικά υλικά, συγκεντρωμένα σ’ ένα ειδικά διαμορφωμένο χώρο, μετατρέπονται με τη βοήθεια μικροοργανισμών, μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα, σε οργανικό λίπασμα χρήσιμο για κάθε χωράφι, κήπο, ή γλάστρα.
Το προϊόν που παράγεται με τη διαδικασία της κομποστοποίησης ονομάζεται κομπόστ (compost) - κομπόστα.
Η διεργασία της αποσύνθεσης των οργανικών υλικών, είτε είναι φυσικής είτε ζωικής προέλευσης, εμφανίστηκε μαζί με την εμφάνιση της ζωής στον πλανήτη μας.
Πολλοί γεωργοί, εδώ και πολλά χρόνια, παρατήρησαν ότι τα διάφορα φυτικά υπολείμματα, τα οποία τα συγκέντρωναν στην άκρη του χωραφιού τους ως άχρηστα υλικά, μετατρέπονταν με τον καιρό σ’ ένα τυρφώδες κατά κάποιο τρόπο υλικό, το οποίο διασπείροντάς το στο χωράφι τους έβλεπαν να βελτιώνονται οι φυσικές ιδιότητες του εδάφους και να αυξάνεται η γονιμότητά του.
Εξ άλλου, στους γεωργούς ήταν ήδη γνωστό, ότι η κοπριά μετά τη ζύμωσή της (χώνεμα) στον κοπροσωρό, μετατρέπεται σε άριστο βελτιωτικό υλικό για το χωράφι τους.
Το ίδιο θετικό αποτέλεσμα έχουμε και με τη χλωρή λίπανση, δηλαδή την ενσωμάτωση της φυτικής μάζας μιας καλλιέργειας με αναστροφή του εδάφους, όταν βρίσκεται σε ορισμένο στάδιο ανάπτυξης, και την ακολουθούμενη αποσύνθεσή της από τους μικροοργανισμούς του εδάφους.
Αυτές οι εμπειρίες του ανθρώπου τον οδήγησαν στη σκέψη ότι είναι δυνατόν όλα τα άχρηστα οργανικά υλικά που παράγονται από διάφορες δραστηριότητές του στο χωράφι, στον κήπο, από την εκτροφή ζώων, σε ορισμένες βιομηχανίες, σε νοσοκομεία, ακόμα και στην κουζίνα του (φλούδες φρούτων, υπολείμματα τροφών κ.λ.), από τον βιολογικό καθαρισμό των λυμάτων των πόλεων κ. ά., α ν τ ί να οδηγούνται στις χωματερές ή αλλού (π.χ. από τους γεωργούς σε κανάλια και αποστραγγιστικές τάφρους, από βιομηχανίες σε ποτάμια, λίμνες, παραλίες) με δυσμενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον, ν α μ ε τ α τ ρ έ π ο ν τ α ι με την κομποστοποίηση σε οργανικό λίπασμα χρήσιμο για την ανάπτυξη των φυτών.
Έτσι, υλικά τα οποία με την πρώτη ματιά φαίνονται άχρηστα , να μην έχουν καμία αξία και να δημιουργούν προβλήματα στη διαχείρισή τους, μεταβάλλονται σε χρήσιμα και συμβάλλουν στην επαναφορά (ανακύκλωση) της οργανικής ουσίας στο έδαφος , πράγμα τόσο ωφέλιμο και απαραίτητο σήμερα που το περιβάλλον συνεχώς υποβαθμίζεται.
Αποφασίσαμε λοιπόν μαζί καθηγητές και μαθητές που εκδήλωσαν ενδιαφέρον για το θέμα αυτό, να ασχοληθούμε με την κομποστοποίηση όχι απλώς σαν εκτέλεση μιας δίωρης άσκησης στα πλαίσια ενός εργαστηριακού μαθήματος, αλλά μεθοδικά και οργανωμένα σ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους με απώτερο σκοπό αυτή η δραστηριότητα, την οποία θα ζήσουν τα παιδιά και θα γνωρίσουν την ωφελιμότητά της, να γίνει ιδέα, να γίνει σύνθημα, που θα περάσει μέσω των μαθητών στην κοινωνία και όλοι μαζί να συμβάλλουμε στην εξυγίανση του περιβάλλοντος, στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην αλλαγή της νοοτροπίας που έχει κυριεύσει τα τελευταία χρόνια τις προηγμένες οικονομικά χώρες, δηλαδή να πετάμε ό,τι μας περισσεύει, ό,τι θεωρούμε άχρηστο, χωρίς να μας απασχολούν οι επιπτώσεις των πράξεών μας.
Αυτή η ιδέα της καθολικής συμμετοχής στην κομποστοποίηση όλων των πολιτών μιας κοινωνίας δεν φαντάζει σήμερα ως ουτοπία, διότι ήδη άρχισε να εφαρμόζεται σε ορισμένες χώρες (Καναδάς Γερμανία κ. α.), σε τοπικό προς το παρόν επίπεδο, εκεί όπου πολίτες και τοπικοί παράγοντες ενστερνίστηκαν την ιδέα αυτή και οι διοικούντες συμβάλλουν στην όλη προσπάθεια είτε διαθέτοντας στα νοικοκυριά ειδικούς κάδους και πραγματοποιούν τα ίδια (τα νοικοκυριά) την κομποστοποίηση, είτε συλλέγοντας τα “άχρηστα οργανικά υλικά”, με τη βοήθεια και των νοικοκυριών, τα οποία στη συνέχεια τα μεταφέρουν σε ειδικούς χώρους όπου εφαρμόζεται η κομποστοποίηση.
Μέσω της ηλεκρονικής πληροφόρησης γνωρίζουμε ότι και στη χώρα μας σε κάποια σχολεία και σε κάποιους δήμους καλλιεργείται σήμερα η εν λόγω ιδέα. Εφαρμόζονται μάλιστα προγράμματα κομποστοποίησης σε μικρή κλίμακα.
Το δικό μας πρόγραμμα, η δική μας δραστηριότητα, αφορά την κομποστοποίηση των οργανικών υλικών που παράγονται στον χώρο του σχολείου μας από το κλάδεμα των δένδρων και θάμνων, το κούρεμα του γκαζόν και της αυτοφυούς βλάστησης, τη συλλογή φύλλων που πέφτουν από τα δένδρα.
Αλλά ας επισημάνουμε πρώτα ποια από τα οργανικά υλικά είναι κατάλληλα για κομποστοποίηση και ποια πρέπει να αποφεύγονται.

Β. ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΓΙΑ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗ
α. Υλικά που παράγονται σε αγρούς, κήπους, πάρκα, δενδροστοιχίες δρόμων κ.α.
Ø Κλαδιά δένδρων και θάμνων (παράγονται μεγάλες ποσότητες με το κλάδεμα, είναι δε χρήσιμος σ’ αυτή την περίπτωση ένας κλαδοθραύστης) .
Ø Χορτάρι από κούρεμα χλοοτάπητα (γκαζόν) ή αυτοφυούς βλάστησης (πριν από το σχηματισμό σπόρων).
Ø Φύλλα, λουλούδια.
Ø Υπολείμματα καλλιεργειών (φύλλωμα πατάτας, τεύτλων κλπ).
Ø Άχυρα διαφόρων καλλιεργειών.
Ø Φύκια θάλασσας.

β. Υλικά που παράγονται στα σπίτια, στα ξενοδοχεία, στα νοσοκομεία, στις λαϊκές αγορές κ.α.
Ø Χαλασμένα ή υπερώριμα φρούτα ή λαχανικά.
Ø Υπολείμματα λαχανικών και άλλων υλικών που προκύπτουν από την προετοιμασία του φαγητού (φλούδες από πατάτες, από βολβούς, κοτσάνια κ.λ.).
Ø Υπολείμματα φαγητών (να μην περιέχουν λάδι).
Ø Υπολείμματα του καφέ, του τσαγιού, άλλων αφεψημάτων.
Ø Τσόφλια αυγών.
Ø Μαραμένα ή κατεστραμμένα λουλούδια και χώμα από γλάστρες (όταν ανανεώνεται).

γ. Υλικά από άλλες δραστηριότητες του ανθρώπου.
Ø Ροκανίδια και πριονίδια ξύλου (σε μικρές ποσότητες).
Ø Οργανικά υλικά από στάβλους (κοπριά, άχυρο, υπολείμματα ζωικών τροφών).
Ø Υπόλοιπα επεξεργασίας γεωργικών προϊόντων διαφόρων γεωργικών βιομηχανιών (πούλπα τεύτλων, στέμφυλα οινοποιίας κλπ).
Ø Στάχτη από ξύλα.
Ø Προϊόντα βιολογικού καθαρισμού.

Γ. ΥΛΙΚΑ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΓΙΑ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΊΗΣΗ

Ø Ανόργανα υλικά (πέτρες, μεταλλικά αντικείμενα, πλαστικά, γυαλί).
Ø Υλικά καθαρισμού, απορρυπαντικά.
Ø Τυπωμένο χαρτί.
Ø Οργανικά υλικά που με την αποσύνθεσή τους παράγουν δυσάρεστες οσμές (υπολείμματα φαγητών που περιέχουν κρέας, λίπη, λάδια).
Ø Οργανικά υλικά που δεν αποσυντίθενται εύκολα (κόκαλα).
Ø Υπολείμματα συμβατικών καλλιεργειών όπως ντομάτας, αγγουριού, κλπ πρέπει να αποφεύγονται διότι στις ρίζες τους υπάρχουν συχνά νηματώδεις.
Ø Φυτικά υπολείμματα που έχουν προσβληθεί από μύκητες (περονόσπορο, ωίδιο κλπ), διότι μεταφέρονται τα σπόρια των ασθενειών.
Ø Φυτικά υπολείμματα που φέρουν φυτοφάρμακα, διότι εμποδίζεται η ανάπτυξη των μικροοργανισμών της αποσύνθεσης.


Δ. ΧΩΡΟΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΚΟΜΠΟΣΤΑΣ

Η κομποστοποίηση μπορεί να πραγματοποιηθεί:
α. Σε ανοιχτούς χώρους (στην άκρη του χωραφιού μας ή σε μια γωνιά του κήπου μας).
β. Σε ημίκλειστους και κλειστούς χώρους.

Κομποστοποίηση σε ανοιχτό χώρο
Στην περίπτωση αυτή χαράσσουμε στο έδαφος τα όρια του σωρού που θέλουμε να δημιουργήσουμε του οποίου οι διαστάσεις μπορεί να είναι: Πλάτος 1m το πολύ 1,20m και μήκος όσο θέλουμε.
Σκάβουμε το έδαφος σε βάθος 20cm περίπου εντός των ορίων που χαράξαμε, ρίχνοντας το χώμα της εκσκαφής γύρο από τον λάκκο που δημιουργείται. Αν το χώμα αυτό είναι κατάλληλο, κυρίως να μην περιέχει πέτρες, μπορεί στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί κατά τη διαδικασία κατασκευής του σωρού.
Αποφεύγουμε να έχει ο σωρός πλάτος και ύψος άνω του ενός μέτρου, το πολύ 1,20m, διότι δυσκολεύεται ο αερισμός των υλικών της κομποστοποίησης (εκτός εάν ληφθούν μέτρα για τον αερισμό του σωρού, όπως η τοποθέτηση σωλήνα με οπές κλπ).
Εάν οι διαστάσεις ως προς το πλάτος και το ύψος είναι μεγάλες και εφόσον ο σωρός δεν ανακινείται τακτικά, το πιθανότερο είναι να εξελιχθεί η ζύμωση σε αναερόβια, αντί της αερόβιας που είναι επιθυμητή, το παραγόμενο δε προϊόν θα αποκτήσει μια δυσάρεστη μυρουδιά σαπίλας.

Κομποστοποίηση σε ημίκλειστους και κλειστούς χώρους
Εδώ εντάσσουμε όλες εκείνες τις περιπτώσεις της κομποστοποίησης που για την παραγωγή του κομπόστ χρησιμοποιείται μια κάποια κατασκευή, από απλή για παράδειγμα ένα συρμάτινο πλέγμα, μέχρι μια μεγάλη σύγχρονη κατασκευή π.χ. ένας βιοαντιδραστήρας που μπορεί να χρησιμοποιήσει μια μεγάλη επιχειρηματική μονάδα παραγωγής κομπόστ.
Θα αναφέρουμε στη συνέχεια μερικές κατασκευές που μπορεί ο καθένας να κατασκευάσει εύκολα, καθώς και υλικά και μέσα που υπάρχουν γύρο μας και μπορούμε με κατάλληλο χειρισμό να αξιοποιήσουμε.
Α. Μια απλή περίπτωση είναι το συρμάτινο πλέγμα που αναφέραμε παραπάνω δίνοντας σ’ αυτό ένα κυλινδρικό σχήμα ή και ορθογωνίου πρίσματος, αν το τοποθετήσουμε γύρω από τέσσερις πασσάλους (ξύλινους ή μεταλλικούς) που τοποθετήσαμε στο έδαφος σε επιθυμητές αποστάσεις. (Στην ουσία δε διαφέρει από την περίπτωση του ανοιχτού χώρου).
Β. Ξύλινο πλαίσιο. Κατασκευάζεται εύκολα με τέσσερα καδρονάκια και σανίδες επιθυμητού μήκους. Καλό είναι οι σανίδες να μην εφάπτονται μεταξύ τους, ώστε να δημιουργούνται ανοίγματα για τον αερισμό των υλικών της κομποστοποίησης. Και εδώ φροντίζουμε το πλάτος και το ύψος να μην ξεπερνούν το 1,20m.
Γ. Χρήση ενός ευρύχωρου πλαστικού κάδου. Αφαιρούμε τον πυθμένα του και ανοίγουμε μερικές τρύπες στην πλευρική του επιφάνεια.

Σε κάθε περίπτωση οι κατασκευές αυτές τοποθετούνται πάνω σε έδαφος και όχι σε τσιμέντο, για να στραγγίζει, αν παραχθεί, η υπερβολική υγρασία και για να εισέλθουν οι γαιοσκώληκες, όταν η θερμοκρασία τους το επιτρέψει, οι οποίοι θα βοηθήσουν στη βελτίωση και τη σταθεροποίηση του κομπόστ. Επιλέγουμε δε ένα σκιερό και απάνεμο μέρος.

Δ. Σταθερή κατασκευή. Επιλέγουμε ένα μέρος που δεν μας είναι χρήσιμο για άλλες χρήσεις και δημιουργούμε μια σταθερή κατασκευή με τη χρήση τσιμέντου, πέτρας, τούβλων ή άλλων υλικών. Σ’ αυτή την περίπτωση κτίζουμε τις τρεις πλευρές και αφήνουμε ανοικτή την τέταρτη η οποία θα χρησιμεύσει για την εισαγωγή των υλικών, την ανάδευσή τους όταν χρειασθεί και την αποκομιδή του κομπόστ όταν θα είναι έτοιμο.
Ε. Μια απλή περίπτωση εντελώς κλειστού χώρου είναι η χρήση πλαστικής σακούλας. Φύλλα που μαζεύονται το φθινόπωρο καθώς και ξηρή ποώδης φυτική βλάστηση τοποθοετούνται μέσα σε σακούλες σε οριζόντια στρώματα εναλλασσόμενα με λεπτά στρώματα χώματος.
Για να ενισχύσουμε τη σχέση του αζώτου προς τον άνθρακα προσθέτουμε λίγο αζωτούχο λίπασμα. Κατά διαστήματα ψεκάζουμε λίγο νερό και όταν γεμίσει η σακούλα τη δένουμε σφικτά. Οι σακούλες αποθηκεύονται σε ζεστό μέρος για να ενισχύεται η ζύμωση κατά το χειμώνα και εφόσον όλα πάνε καλά το κομπόστ θα είναι έτοιμο πριν από το επόμενο καλοκαίρι.
ΣΤ. Μεγάλες εγκαταστάσεις (βιοαντιδραστήρες) όπου οι συνθήκες υγρασίας και αερισμού είναι ελεγχόμενες και η ανάδευση γίνεται μηχανικά κάθε φορά που κρίνεται απαραίτητο. Τέτοιες εγκαταστάσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι Δήμοι ή άλλοι φορείς καθώς και μεγάλες βιομηχανικές, γεωργικές κλπ μονάδες, οι οποίες παράγουν μεγάλες ποσότητες οργανικών υλικών.
Ζ. Μπορούμε εδώ να εντάξουμε και την περίπτωση της κομποστοποίησης με τη χρήση γαιοσκωλήκων. Η μέθοδος μπορεί να εφαρμοσθεί εύκολα από τα νοικοκυριά χρησιμοποιώντας ένα κατάλληλα διαμορφωμένο δοχείο στην αυλή τους ή και στο μπαλκόνι τους. Στον Καναδά η μέθοδος έχει γίνει ευρέως γνωστή και την εφαρμόζουν πολλά νοικοκυριά τα οποία προμηθεύονται τους γαιοσκώληκες από ανθρώπους που ασχολούνται με την παραγωγή τους.

Ε. ΔΙΑΔIΚΑΣΙΑ

Θα περιγράψουμε τη διαδικασία που θα εφαρμόσουμε στην πράξη και που αφορά την κομποστοποίηση σε ανοιχτό χώρο και όλες τις περιπτώσεις των ημίκλειστων χώρων.
Ø Ξεκινάμε με το στρώσιμο πάνω στο χώμα λεπτών κλαδιών, τα οποία θα βοηθήσουν και στον αερισμό και στη στράγγιση πιθανής υπερβολικής υγρασίας.
Ø Προσθέτουμε φυτικό υλικό και το συμπιέζουμε επαρκώς, με ένα φτυάρι, μια πιρούνα ή και με τα πόδια ακόμη, έτσι ώστε να μην υπάρχουν μεγάλα κενά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργούμε μια στρώση με φυτικά υλικά πάχους περίπου 20cm.
Ø Πάνω σ’ αυτή τη στρώση ρίχνουμε μερικές φτυαριές χώμα. Μπορούμε ακόμα να προσθέσουμε και μικρή ποσότητα ασβεστόλιθου για να εξασφαλίσουμε ένα ελαφρώς αλκαλικό PH, το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη των μικροοργανισμών της αποδόμησης των οργανικών υλικών. Χρειάζεται προσοχή γιατί ο ασβέστης προκαλεί απώλειες αζώτου υπό μορφή αμμωνίας. Επίσης αποφεύγουμε τη χρήση ασβεστόλιθου όταν δεν επιθυμούμε να αυξηθεί το PH του παραγόμενου υλικού.
Ø Εάν τα υλικά που ρίξαμε στο σωρό είναι ξερά καταβρέχουμε με λίγο νερό.
Ø Συνεχίζουμε την επίστρωση των υλικών κατά τον ίδιο τρόπο εναλλάσσοντας υλικά πλούσια σε άνθρακα με υλικά πλούσια σε άζωτο, έτσι ώστε να υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ των δύο αυτών στοιχείων. Στην περίπτωση του ανοικτού σωρού καθώς ο σωρός θα ψηλώνει, θα πρέπει να στενεύει λίγο για να μην καταρρεύσουν τα πλευρικά υλικά.
Ø Εάν στα υλικά που χρησιμοποιούμε κυριαρχούν υλικά πλούσια σε άνθρακα, τότε προσθέτουμε κατά διαστήματα μερικές κουταλιές της σούπας (2 με 3 για κάθε m2) αζωτούχου λιπάσματος. Μπορούμε ακόμα να προσθέσουμε λίγη κοπριά ή έτοιμο κομπόστ για να βοηθήσουμε την διαδικασία της κομποστοποίησης.
Ø Όταν ο σωρός αποκτήσει το επιθυμητό ύψος (στην περίπτωση του ανοικτού σωρού), ή όταν το ξύλινο πλαίσιο (ή οποιαδήποτε άλλη κατασκευή) γεμίσει και αφού καταβρέξουμε και πάλι, τόσο ώστε να υγρανθούν τα υλικά αρκετά, όχι υπερβολικά, σκεπάζουμε το σωρό με ένα φύλλο πλαστικού. Εάν δεν έχουμε πλαστικό φύλλο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα παλιό κομμάτι μουσαμά, μια παλιά κουβέρτα, ή ότι άλλο έχουμε στη διάθεσή μας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κάλυμμα. Η κάλυψη του σωρού στοχεύει αφ’ ενός μεν να μην ξηραίνονται τα υλικά της κομποστοποίησης και αφετέρου να μην υγραίνονται υπερβολικά από τις βροχές.
Ø Στην περίπτωση της ξύλινης ή άλλης κατασκευής καλύπτουμε μόνο το επάνω μέρος αφήνοντας τα πλευρικά ανοίγματα ελεύθερα, για να μπαίνει αέρας, ο οποίος είναι απαραίτητος για τη ζύμωση. Στην περίπτωση του ανοικτού χώρου καλύπτουμε καλά όλο το σωρό, ανοίγομε όμως πλευρικά μερικές τρύπες με την πιρούνα μας ή με ένα δικράνι ή με ένα οποιοδήποτε αιχμηρό αντικείμενο. Πάντως όποιο και να είναι το κάλυμμα φροντίζουμε να στερεωθεί καλά, ώστε να μην παρασυρθεί από τον άνεμο. Στο συρμάτινο πλέγμα εκτός από το πλαστικό μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για την κάλυψη των πλευρικών ανοιγμάτων χαρτόνια, καλάμια, σακιά κλπ.


ΣΤ. Η ΖΥΜΩΣΗ
και τι πρέπει να προσέχουμε…

Με το που σχηματίζεται ο σωρός αρχίζει και η δράση των μικροοργανισμών. Με ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας και αερισμού η δράση των μικροοργανισμών θα είναι έντονη και η θερμοκρασία του σωρού θα ανέβει αρκετά και σε δύο με τρεις ημέρες μπορεί να φθάσει και τους 700 C . Η υψηλή θερμοκρασία θα διατηρηθεί για αρκετές ημέρες, προκαλώντας και μια μερική αποστείρωση στο υλικό, και θα αρχίσει να μειώνεται καθώς η τροφή για τους μικροοργανισμούς θα ελαττώνεται ή αν οι συνθήκες υγρασίας – αερισμού γι αυτούς γίνουν δυσμενείς.
Ο αερισμός του σωρού διώχνει την υπερβολική υγρασία και εφοδιάζει τους μικροοργανισμούς με το απαραίτητο οξυγόνο. Αυτό επιτυγχάνεται με το γύρισμα του σωρού. Αν το γύρισμα γίνεται τακτικά δεν θα ανακοπεί η δραστηριότητα των μικροοργανισμών και η θερμοκρασία του σωρού θα παραμένει σε σχετικά υψηλά επίπεδα (πάνω από 300 C ). Η κομποστοποίηση σ’ αυτή την περίπτωση θα ολοκληρωθεί σύντομα, σε τρεις μήνες περίπου, η δε μέθοδος χαρακτηρίζεται “θερμή”.
Εάν το γύρισμα του σωρού είναι δύσκολο ή και αδύνατο (κλειστοί-μεγάλοι χώροι), τότε εφαρμόζουμε άλλες μεθόδους όπως για παράδειγμα διοχέτευση εντός του σωρού αέρα υπό πίεση, ή αναρρόφηση των εγκλωβισμένων αερίων και αντικατάστασή τους με ατμοσφαιρικό αέρα (δυναμικός αερισμός). Σε μικρούς σωρούς ανοίγουμε οπές με ένα λοστό για να διευκολύνουμε την είσοδο του αέρα στο εσωτερικό τους.
Εάν τα υλικά εμφανίσουν γλοιώδη εικόνα, αυτό φανερώνει ότι είναι πολύ υγρά.
Ένα γύρισμα του σωρού ανά μήνα στην αρχή και αργότερα ανά δίμηνο είναι αρκετό, αλλά και πιο τακτικά αν γίνεται δεν βλάπτει. Αν κατά το γύρισμα διαπιστώσουμε ότι ο σωρός ξεράθηκε, τότε διαβρέχουμε μ’ ένα ποτιστήρι. Ο σωρός ξηραίνεται περισσότερο περιμετρικά, όπου και η αποσύνθεση καθυστερεί σε σχέση με το εσωτερικό του. Με το γύρισμα και ταυτόχρονα την ανάδευση που κάνουμε, εξομαλύνεται αυτή η κατάσταση και το τελικό προϊόν είναι πιο ομοιογενές.
Η θερμοκρασία του σωρού παρακολουθείται με ειδικό θερμόμετρο, αλλά κι αν δεν διαθέτουμε θερμόμετρο μπορούμε να διαπιστώσουμε αν ο σωρός είναι ζεστός ή όχι με μια μεταλλική ράβδο της οποίας η μια άκρη τοποθετείται στο κέντρο του σωρού και η άλλη εξέχει λίγο. Πιάνοντας την ράβδο και ανάλογα με το πόσο ζεστή ή κρύα είναι εξάγουμε τα συμπεράσματά μας για τη θερμοκρασία του σωρού. Εν ανάγκη αν δεν διαθέτουμε κάτι άλλο ανασηκώνουμε ελαφρώς τον σωρό και βάζουμε μέσα το χέρι μας.
Για να διασφαλίζεται ο καλός αερισμός του σωρού δεν πρέπει ο σωρός να διαβρέχεται υπερβολικά. Επίσης δεν πρέπει να συμπιέζεται πάρα πολύ. Η υγρασία θεωρείται ότι βρίσκεται σε καλά επίπεδα όταν κυμαίνεται σε ποσοστά 40% έως 60% ανάλογα και με τα υλικά, λιγότερη όταν κυριαρχούν τα λεπτόκοκκα περισσότερη στα χονδρόκοκκα. Οπωσδήποτε, εφόσον θέλουμε να διατηρήσουμε τις αερόβιες συνθήκες ζύμωσης, θα πρέπει ο αέρας να καταλαμβάνει τουλάχιστον το 30% των πόρων.
Στην πράξη προσέχουμε τα υλικά να μην είναι πολύ υγρά ούτε να είναι ξερά.
Όταν τα υλικά είναι ξερά οι μικροοργανισμοί δεν πολλαπλασιάζονται με γοργούς ρυθμούς, η ζύμωση καθυστερεί και δεν παρατηρούνται υψηλές θερμοκρασίες – “ψυχρή μέθοδος”. Σ’ αυτή την περίπτωση το κομπόστ θα είναι έτοιμο μετά από αρκετούς μήνες.
Ένας άλλος παράγοντας που παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της ζύμωσης και στην ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος είναι η σχέση του άνθρακα προς το άζωτο (C/N) στα χρησιμοποιούμενα υλικά. Ο άνθρακας προσφέρει την απαραίτητη ενέργεια στους μικροοργανισμούς και το άζωτο είναι χρήσιμο για την σύνθεση των πρωτεϊνών τους.
Η καλύτερη αναλογία της σχέσης αυτής είναι 25-30/1. Αν είναι διαφορετική, στην περίπτωση που υπερτερεί ο άνθρακας η ζύμωση εξελίσσεται αργά και προφανώς το τελικό προϊόν εμπεριέχει λίγο άζωτο. Αν υπερτερεί το άζωτο τότε ένα μέρος αυτού θα χαθεί είτε στην ατμόσφαιρα (θα παρατηρηθούν και δυσοσμίες) είτε θα καταλήξει στα νερά ρυπαίνοντας το περιβάλλον. Στο τελικό προϊόν η σχέση C/N είναι περίπου 10:1.
Στην πράξη, για να εξασφαλίσουμε τη σωστή αναλογία, χρησιμοποιούμε, όταν δημιουργούμε τον σωρό, εναλλάξ υλικά πλούσια σε άνθρακα με υλικά πλούσια σε άζωτο.
Υλικά πλούσια σε άζωτο, αλλά και σε άλλα θρεπτικά συστατικά, συνήθως υγρά, είναι το φρεσκοκομμένο γρασίδι ,τριφύλλι κ.λ., τα φρούτα, φλούδες και υπολείμματα λαχανικών, κοπριά, περισσεύματα κουζίνας όπως υπολείμματα τσαγιού, κατακάθια του καφέ κ.α., δεν χρησιμοποιούμε όμως υπολείμματα που περιέχουν ζωικά προϊόντα.
Υλικά πλούσια σε άνθρακα είναι τα κλαδιά, τα ξερά φύλλα- πευκοβελόνες και οι κώνοι των κωνοφόρων, το πριονίδι, το άχυρο και το χαρτί (όχι έντυπο χαρτί).
Πρέπει να προσέχουμε όταν χρησιμοποιούμε το χαρτί και το γρασίδι, διότι υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθεί αδιαπέραστο στρώμα όταν βραχούν.
Τεμαχισμός - θρυμματισμός. Ο θρυμματισμός επιτυγχάνεται με ειδικά μηχανήματα που ονομάζονται θρυμματιστές. Όταν δεν διαθέτουμε τέτοιο μηχάνημα τεμαχίζουμε τα κλαδιά με ψαλίδια, τσεκούρια ή όποιο άλλο μέσο έχουμε στη διάθεσή μας. Με τον τεμαχισμό, ή ακόμη καλύτερα με τον θρυμματισμό αφενός μειώνεται πάρα πολύ ο όγκος των υλικών και αφετέρου αυξάνεται η επιφάνεια δράσης των μικροοργανισμών με συνέπεια την επιτάχυνση της κομποστοποίησης.


Ζ. ΟΙ ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗ

Με την κομποστοποίηση:
α. Μειώνεται η χρήση των χημικών λιπασμάτων.
β. Μειώνεται ο όγκος των απορριμμάτων μιας γεωργικής εκμετάλλευσης, ή μιας γεωργικής ή άλλης βιομηχανίας.
γ. Μειώνεται ο όγκος των αστικών αποβλήτων που καίγονται ή θάβονται στις χωματερές προκαλώντας ρύπανση στο περιβάλλον, σπατάλη ενέργειας και υλικών.
δ. Εμπλουτίζεται το έδαφος με οργανικά και μεταλλικά στοιχεία.
ε. Εξοικονομούμε χρήματα.
στ. Προστατεύεται η υγεία μας, διότι η κομποστοποίηση συμβάλλει στην παραγωγή βιολογικών προϊόντων.

Με την κομποστοποίηση απ’ ότι φαίνεται έχουμε μόνο οφέλη. Με λίγη προσπάθεια και καλή διάθεση μπορούμε ο καθένας μόνος του αλλά και όλοι μαζί να την αξιοποιήσουμε για ένα λιγότερο επιβαρημένο περιβάλλον για ένα καλύτερο μέλλον.

Συντονιστές προγράμματος:
1. Νικολαϊδου Μαρία – γεωπόνος

2. Ράπτης Βασίλειος – γεωπόνος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


Κιούση Γεωργίου, Κουτέπα Νικολάου, Ταμβάκη Νικολάου “ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ – ΚΗΠΟΤΕΧΝΙΑΣ” Τεύχος Πρώτο, Ίδρυμα Ευγενίδου, Αθήνα 1992.

Μαρσέλου Παναγιώτη, Νεκτάριου Παναγιώτη, Σπαντιδάκη Ιωάννη “ΚΗΠΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ”, ΥΠ.Ε.Π.Θ., Π.Ι.

Ένθετο εφημερίδας τα ΝΕΑ-ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ με θέμα “ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ – Πώς θα κάνουμε χρήσιμα τα... σκουπίδια μας”. Αθήνα 2003.

Περιβαλλοντική Πρωτοβουλία Μαγνησίας “Η κομποστοποίηση”, http://www.oikoen.gr/selides-compost.htm, 18/11/2003.

Α. Φραγγελάκη, Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας / ΤΕΙ Κρήτης, Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης “Βιολογική Γεωργία” http://www.chania.teicrete.gr/bio geo , 2/12/2003.

Κέντρο Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Νάουσας “Αντιγράφοντας τη φύση” (ενημερωτικό έντυπο).